From Sybaritic Teichos to Poseidonia. Reflections on the Origins and Early Decades in the Life of an Achaean Apoikia

Le ricerche condotte a Paestum a partire dalla fine degli anni Settanta del secolo scorso dalla missione italo-francese diretta da Emanuele Greco e Dino Theodorescu hanno consentito di comprendere la struttura urbana di Poseidonia e le sue trasformazioni dall’età arcaica all’età romana, di individuare gli assi viari di età arcaica, di localizzare l’agora e di definire i limiti dei due grandi santuari urbani. L’attento studio delle stratigrafie effettuate in numerosi saggi di scavo, in particolare quelli che hanno sezionato ortogonalmente gli assi viari di età romana, hanno fornito elementi cronologici che non sembrano andare più indietro dell’ultimo quarto del VI secolo a.C. Si tratta di anni cruciali per la città che oltre a definire gli spazi urbani costruisce, in una sequenza piuttosto ravvicinata (circa mezzo secolo), tre templi, un cenotafio per il fondatore e un edificio assembleare. Sotto il profilo urbanistico restano ancora molto problematici i primi decenni di vita dell’apoikia fondata da Sibari la cui data di fondazione, se teniamo conto dei corredi delle più antiche sepolture e altri pochi dati archeologici, deve essere fissata intorno al 600 a.C. Resta infatti aperto il problema dello spostamento del primitivo insediamento, già a ragione localizzato da Greco alcuni km più a sud (promontorio di Agropoli), e quello dell’organizzazione della città nelle prime due decadi di vita che può essere ridiscussa tenendo conto di alcuni recenti dati archeologici presentati in questo contributo. Lungi dal colmare lacune sulle fasi iniziali di vita di Poseidonia l’intervento mira a fare il punto sulle conoscenze, a individuare problemi e a cogliere possibili sviluppi della ricerca futura. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο Paestum ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 από την ιταλογαλλική αποστολή υπό τη διεύθυνση των Emanuele Greco και Dino Theodorescu μας επέτρεψαν να κατανοήσουμε την αστική δομή της Ποσειδωνίας και τις μεταμορφώσεις της από την αρχαϊκή μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή, να εντοπίσουμε τους οδικούς άξονες της αρχαϊκής εποχής, την αγορά και να καθορίσουμε τα όρια των δύο μεγάλων ιερών εντός των τειχών. Η προσεχτική μελέτη των στρωματογραφιών σε πολυάριθμες ανασκαφικές τομές, ιδιαίτερα εκείνες που έτεμναν κάθετα τους οδικούς άξονες της ρωμαϊκής εποχής, πρόσφεραν χρονολογικά στοιχεία που δεν φαίνεται να προχωρούν πριν από το τελευταίο τέταρτο του 6 ου αι. π.Χ. Πρόκειται για κρίσιμα χρόνια για την πόλη, η οποία εκτός από το να καθορίσει τη χωροταξία κατασκευάζει, σε μικρό μάλλον χρονικό διάστημα (περίπου μισό αιώνα), τρεις ναούς, ένα κενοτάφιο για τον οικιστή και ένα κτήριο για συνελεύσεις. Όσον αφορά στο αστικό προφίλ παραμένουν ακόμη προβληματικές οι πρώτες δεκαετίες ζωής της αποικίας που ιδρύθηκε από τη Σύβαρη, η χρονολογία ίδρυσης της οποίας, αν λάβουμε υπ΄ όψιν τα κτερίσματα των αρχαιότερων ταφών και μερικά άλλα λιγοστά αρχαιολογικά στοιχεία, πρέπει να είναι γύρω στο 600 π.Χ. Παραμένει πράγματι ανοιχτό το πρόβλημα της μετακίνησης του αρχικού οικισμού, που έχει δικαίως τοποθετηθεί από τον Greco μερικά χιλιόμετρα νοτιότερα (ακρωτήριο της Agropoli), και εκείνο της οργάνωσης της πόλης τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής της που μπορεί να επανεξεταστεί λαμβάνοντας υπ΄όψιν μερικά πρόσφατα αρχαιολογικά δεδομένα που παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο. Μακριά από τα καλυφθούν κενά σχετικά με τις αρχικές φάσεις ζωής της Ποσειδωνίας η μελέτη έχει στόχο να κάνει έναν απολογισμό των γνώσεων, να εντοπίσει προβλήματα και να αναζητήσει πιθανές εξελίξεις από τη μελλοντική έρευνα. Investigations carried out in Paestum from the 1970s onward by the Italo-French mission directed by Emanuele Greco and Dino Theodorescu have shed light on the urban structure of Poseidonia and its transformation from the archaic to the Roman period; notably, they have located the main streets of the archaic period and the agora, and determined the extension of the two large urban sanctuary areas. Careful study of the stratigraphies of many soundings, particularly those that cut orthogonally through the streets of the Roman period, has yielded chronological evidence that does not seem to date any further back than the last quarter of the sixth century BC. These were crucial years in the history of Paestum. It is the time when, over a rather short time range (about half a century), three temples were built, as well as a cenotaph for the founder of the city and an assembly building. From an urban studies perspective, the first few decades of the life of the Sybarite apoikia are still very problematic. On the basis of the grave goods of the earliest burials and a few other archaeological data, the city appears to have been founded around 600 BC. A still moot issue is that of the moving of the original settlement, which Greco rightly localized some kilometers further south, on the promontory of Agropoli, and that of the layout of the city in the first two decades of its life. This issue can now be addressed again in the light of recent archaeological evidence presented in this paper. This study does not claim to fill gaps in our understanding of the initial phase of the life of Poseidonia; rather, it intends to summarize the current state of knowledge, highlight issues, and point out possible paths of future research.